Με αυτούς τους τρόπους θα αποκτήσουμε αρετές...

Μερικές γνώσεις που είναι χρήσιμες, για να νικήσουμε τα πάθη και να ακοκτήσουμε νέες αρετές.

– Οι αρετές πρέπει να αποκτώνται σταδιακά, βαθμηδόν και πρώτα πρέπει να απασχολούμαστε με την μία και κατόπιν με την άλλη – Μέ ποιά μέσα αποκτούνται οι αρετές και Πως πρέπει να κυβερνούμαστε για να εξασκούμαστε κάποιον καιρό σε μία μόνο.

– Ότι πρέπει να προχωρούμε με φροντίδα και επιμέλεια παντοτινή στην άσκησι της αρετής.

– Έχοντας υποχρέωσι να αγωνιζώμαστε πάντα τον αγώνα των αρετών, δεν πρέπει να αποφεύγουμε εκείνα, που μας γίνονται αφορμές για να τα αποκτήσουμε.

– Πρέπει να αγαπάμε όλες τις αφορμές, που προξενούν την απόκτησι των αρετών και περισσότερο εκείνες που φέρνουν περισσότερες δυσκολίες.

– Ο καιρός που πρέπει να βάλλουμε στην εξάσκησι κάθε αρετής· και περί των σημείων της προκοπής μας.

Μερικές γνώσεις που είναι χρήσιμες, για να νικήσουμε τα πάθη και να ακοκτήσουμε νέες αρετές. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΔ΄

Αν και σου είπα ως τώρα πολλά, δείχνοντάς σου τον τρόπο που θα χρησιμοποιής, για να νικήσης τον εαυτό σου και να οπλισθής από τις αρετές, όμως είναι ανάγκη να σου παραγγείλω ακόμη και μερικά άλλα.

Και Α΄ σου λέω αυτό: Αν θέλεις, αδελφέ, να αποκτήσης τις αρετές, να μην ακολουθήσης την τάξι που μεταχειρίζονται κάποιοι και κάνουν πνευματικές ασκήσεις στις επτά ημέρες της εβδομάδας, άλλη άσκησι γι άλλη αρετή και άλλη γι άλλη, όχι· αλλά η τάξις της δικής σου εξασκήσεωςς ας είναι το να κάνης πόλεμο αντίθετο σε εκείνα τα πάθη, που πάντα σε πειράζουν και σε ζημίωσαν και ακόμη συνέχεια σε ζημιώνουν, να στολίζεσαι όμως από τις αντίθετες αρετές των παθών σου, όσο περισσότερο μπορείς. Γιατί, αν αποκτήσης αυτές τις αρετές, τις αντίθετες με τα πάθη που σε πειράζουν, βέβαια και όλες τις άλλες αρετές, με ευκολία και με λίγες πράξεις, θα τις αποκτήσης· την κάθε μία στον κατάληλό της καιρό και την συνηθισμένη αιτία της· επειδή οι αρετές είναι πάντα μαζί συνδεδεμένες και όποιος έχει μία εντελώς, όλες τις άλλες τις έχει πρόχειρες στην πόρτα της καρδιάς του.

Β΄. Μήν αναβάλλης ποτέ χρόνο για την απόκτησι των αρετών, ούτε ημέρες, ούτε βδομάδες, ούτε μήνες, ούτε χρόνια. Αλλά σχεδόν, πάντα να αγωνίζεσαι, σαν να γεννήθηκες τότε· και σαν νέος στρατιώτης, πολέμα συνέχεια και βάδιζε στο ύψος της τελειότητάς τους και μη σταματήσης ούτε στιγμή. Γιατί, το να σταθής στο δρόμο των αρετών και της τελειότητας, δεν είναι το να πάρης αναπνοή και δύναμι, αλλά το να στραφής πίσω ή να αδυνατήσης περισσότερο.

Το να σταθής, εγώ εννοώ, το να νομίζης ότι απόκτησες εντελώς την αρετή και το να ψάχνεις λίγο τις μικρές παραλείψεις, που έχεις ακόμη, ή και τις αφορμές και τα αίτια, που σε προσκαλούν σε πράξεις άλλης νέας αρετής. Οπότε, ας είσαι πάντα γνωστικός και θερμός και επιδέξιος, για να μη χάσης ούτε καν μία παραμικρή αφορμή και αιτία αρετής. Αγάπα όλες τις αφορμές και αιτίες, που σε παρακινούν στην αρετή και μάλιστα σε εκείνες τις αιτίες, που περισσότερο είναι δύσκολες να νικηθούν. Επειδή και οι πράξεις που γίνονται για να νικηθούν οι δυσκολίες των αρετών, πιο γρήγορα δημιουργούν τις συνήθειες των αρετών και με βαθυτέρη ρίζα. Εκείνες όμως τις αιτίες, που μπορούν να σε παρακινήσουν στο πειρασμό της σάρκας, απόφευγε με κάθε φιλοπονία και γρήγορα, όπως προηγουμένως σου είπα.

Γ΄. Να είσαι φρόνιμος και διακριτικός στις εξωτερικές εκείνες αρετές, που μπορούν να προξενήσουν ζημιά και ασθένεια στο σώμα, όπως είναι το να το βασανίζης με υπερβολικές νηστείες, αγρυπνίες, μελέτες και άλλα παρόμοια· γιατί αυτές, πρέπει να αποκτώνται λίγο λίγο και με τους βαθμούς τους, όπως θα πω πιο κάτω. Γιά τις άλλες αρετές, που είναι ολοκληρωτικά εσωτερικές και ψυχικές, καθώς είναι το να αγαπάς τον Θεό, το να καταφρονής τον κόσμο, το να ταπεινώνεσαι στα ίδια τα μάτια σου, το να μισείς τα πάθη και την αμαρτία, το να είσαι υπομονητικός και πράος, το να αγαπάς όλους και όποιον σε ζημιώνει και άλλα παρόμοια, αυτές τις αρετές, λέω, δεν σου χρειάζεται για να τις αποκτήσης λίγο λίγο, ούτε να ανέβης στην τελειότητά τους με βαθμούς και σκαλοπάτια, αλλά βιάσου να κάνεις γι αυτές κάθε πράξι όσο μπορείς, το γρηγορώτερο.

Δ΄. Όλος σου ο λογισμός, όλη η επιθυμία και η καρδιά, ας μη λογίζεται, ούτε να επιθυμή, ούτε να θέλη άλλο, παρά το να νικήσης εκείνο το πάθος, που πολεμάς και σε πολεμεί και να αποκτήσης την αρετή, που είναι αντίθετη σε αυτό· αυτό ας είναι για σένα όλος ο κόσμος, αυτός ο ουρανός και η γη· αυτό ας είναι όλος σου ο θησαυρός και αυτό ας είναι όλος σου ο σκοπός, για να αρέσεις και με αυτό στο Θεό· αν τρώς, αν νηστεύης, αν κοπιάζης, αν αναπαύεσαι, αν αγρυπνάς, αν κοιμάσαι, το οποίο γίνεται μέσα στο σπίτι σου και αν είσαι έξω, αν προσέχης στις ευλάβειες και στα εργόχειρα, όλα αυτά ας κατευθύνωνται και ας αποβλέπουν στο να κυριεύσης και νικήσης εκείνο το πάθος και να αποκτήσης την αντίστοιχη αρετή.

Ε΄. Ας είσαι έχθρος κοινός όλων των επιγείων ηδονών και απολαύσεων. Γιατί, με αυτόν τον τρόπο, θα πολεμηθής λιγώτερο από τις άλλες κακίες, οι οποίες όλες έχουν για ρίζα τους την ηδονή. Όταν αυτή κοπή με το μίσος του εαυτού μας, χάνουν εκείνες την δύναμί τους. Γιατί, αν θελήσης από το ένα μέρος να πολεμήσης κάποια κακία, να πούμε ακριβώς, κάποια μερική ευχαρίστησι, και από το άλλο να προσέχης σε άλλες επίγειες ηδονές, αν και όχι θανάσιμες, αλλά συγγνωστές και ελαφριές, βέβαια, ο πόλεμός σου θα είναι σκληρός, αιματώδης και πολύ αβέβαιος και στη συνέχεια και η νίκη σου θα είναι σπάνια. Γι αυτό, να θυμάσαι πάντα εκείνες τις θείες αποφάσεις· «Όποιος αγαπά τη ζωή του, θα την χάση· αυτός όμως που δεν λογαριάζει τη ζωή του, όσο ζει αυτός ο κόσμος, θα την φυλάξη για την αιώνια ζωή» (Ιωάν. 12,25). «Αδελφοί, είμαστε οφειλέτες, αλλά όχι ως προς τον σαρκικό άνθρωπο, που απαιτεί διαγωγή σύμφωνη με τις επιθυμίες του. Γιατί αν ζήτε σύμφωνα με τις επιθυμίες του φυσικού ανθρώπου, σάς περιμένει βέβαιος θάνατος. Αν όμως νεκρώσετε τις φυσικές σας επιθυμίες, με την βοήθεια του Πνεύματος, θα ζήσετε» (Ρωμ. 8,12).

ΣΤ΄. Και τελευταία σου παραγγέλλω, ότι πολύ καλό και ίσως αναγκαίο, για την απόκτησι των αρετών το να κάνης πρώτα μία γενική εξομολόγησι, με όλους εκείνους τους οφειλόμενους τρόπους που πρέπει, για να βεβαιωθής περισσότερο ότι σε σκέπει η χάρις του Θεού σου, από τον οποίο θα προσμένης όλα τα χαρίσματα, όλες τις αρετές και τις νίκες.

Οι αρετές πρέπει να αποκτώνται σταδιακά, βαθμηδόν και πρώτα πρέπει να απασχολούμαστε με την μία και κατόπιν με την άλλη. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΕ΄

Αν και ο αληθινός στρατιώτης του Χριστού, που αγαπά να φτάσει στο πλήρωμα της τελειότητας, δεν θα θέση ποτέ στην πρόοδό του κάποια χρονική προθεσμία, όμως πρέπει να συγκρατώνται με κάποια διάκρισι οι υπερβολικές εκείνες θερμότητες του πνεύματος, οι οποίες ανάβουν μάλιστα στην αρχή με μεγάλη επιθυμία, σβύνουν μετά από αυτά και μας αφήνουν στα μισά του δρόμου. Οπότε, όχι μόνο οι εξωτερικές και σωματικές αρετές πρέπει να αποκτώνται σιγά σιγά, σαν με βαθμίδες και σκαλοπάτια, όπως είπαμε, αλλά ακόμη και οι εσωτερικές και ψυχικές αρετές, κατά αυτόν τον τρόπο πρέπει να αποκτώνται. Γιατί, με τέτοιο τρόπο, το λίγο γρήγορα γίνεται πολύ και παραμένει. Οπότε, για παράδειγμα, για να αποκτήσης την εσωτερική αρετή της υπομονής, δεν μπορείς αμέσως να χαίρεσαι ή να επιθυμής τις βρισιές και τα άλλα αντίθετα, που θα σου κάνη κάποιος, γιατί η χαρά αυτών και η επιθυμία, είναι οι υψηλότεροι βαθμοί της υπομονής· σ αυτούς δεν πρέπει να ανεβαίνης αν ίσως δεν περάσης πρώτα από τους χαμηλότερους βαθμούς και τα σκαλοπάτια αυτής της αρετής. Τα σκαλοπάτια αυτά είναι, το να καταφρονής εσύ πρώτος τον εαυτό σου· το να μη συγκατατεθής στο να εκδικηθείς· το να μισής την εκδίκησι και τα παρόμοια (βλέπε στο ιγ΄ κεφάλαιο).

Σε συμβουλεύω ακόμη, να εξασκήσαι κυρίως όχι σε όλες τις αρετές, ούτε σε πολλές, αλλά πρώτα σε μία μόνο και μετά από αυτά στην άλλη. Γιατί έτσι φυτεύεται η ενάρετη συνήθεια στη ψυχή πιο εύκολα και πιο σταθερά· διότι και με την αδιάκοπη εκγύμνασι της μιας αρετής και η ενθύμησί σου τρέχει ευκολώτερα σ αυτήν και ο νους σου λεπτύνεται πάντα περισσότερο, για να βρίσκης νέους τρόπους και αιτίες για να την αποκτήσης· και η θέλησίς σου κλίνει ευκολώτερα και με μεγαλύτερη διάθεσι σ αυτήν. Αυτά βέβαια, δεν θα επακολουθήσουν, αν καταπιασθής με πολλές αρετές.

Εξ άλλου οι πράξεις μιας μόνης αρετής, όντας όμοιες μεταξύ τους γίνονται με την ίδια και όμοια εξάσκησι, λιγότερο κοπιαστικές. Γιατί η μία καλεί και βοηθεί την άλλη, την παρόμοιά της και εξ αιτίας αυτής της ομοιότητος, εντυπώνονται σε μας ακόμη καλύτερα, με το να βρίσκουν τον θρόνο της καρδιάς ήδη έτοιμο και διατεθειμένο στο να δέχεται εκείνες τις νέες πράξεις, που θα ξανακάνουμε, καθώς δέχτηκε από πριν και τις άλλες τις όμοιές τους.

Αυτοί οι λογαριασμοί, που είπαμε, έχουν τόση δύναμι και αλήθεια, που γνωρίζουμε βέβαια, Πως όποιος γυμνάζεται καλά σε μία αρετή, μαθαίνει μαζί με τα άλλα και τον τρόπο, για να γυμνάζεται στην άλλη και έτσι με την αύξησι της μιας, αυξάνουν όλες μαζί, για την αδιαχώριστη ένωσι, που έχουν αναμεταξύ τους, διότι όλες οι αρετές είναι ακτίνες, που προέρχονται από το ένα και το ίδιο θεϊκό φως.

Μέ ποιά μέσα αποκτούνται οι αρετές και Πως πρέπει να κυβερνούμαστε για να εξασκούμαστε κάποιον καιρό σε μία μόνο. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΣΤ΄

Γιά την απόκτησι των αρετών, χρειάζεται να υπάρχη μία ψυχή γενναία και μεγάλη και μία θέλησις, όχι ασθενής και απαλή, αλλά αποφαστική και δυνατή, με σίγουρη προϋπόθεσι, ότι έχουμε να περάσουμε μέσα από πολλά αντίθετα και σκληρά και ακόμη, πρέπει να έχουμε και κλίσι ξεχωριστή και αγάπη προς αυτές· αυτήν την οποία μπορούμε να αποκτήσουμε, αν συλλογιζώμασυτε, πόσο οι αρετές αυτές αρέσουν στο Θεό και πόσο είναι ευγενείς και εξαιρετικές από μόνες τους και πόσο μας είναι ωφέλιμες και αναγκαίες. Επειδή, κάθε μας τελειότητα και προκοπή, από αυτές έχει και την αρχή και το τέλος.

Οπότε, κάθε πρωί, ας παίρνονται δραστικές προθέσεις και αποφάσεις από μας, για να γυμναζώμαστε σε όσα αίτια της αρετής, πιθανώς, μπορούν να συμβούν εκείνη την ημέρα· το βράδυ, πρέπει να εξετάζουε, αν τα χρησιμοποιήσαμε καλά· και το άλλο πρωί, να ανανεώνουμε πάλι τις ίδιες αποφάσεις και επιθυμίες πιο ζωντανά και μάλιστα, για να ασκούμαστε στην απόκτησι της αρετής εκείνης, που έχουμε τότε στα χέρια μας. Παρόμοια και τα παραδείγματα των αγίων και οι προσευχές μας και οι μελέτες της ζωής και του Πάθους του Χριστού, όλα αυτά, που είναι τόσο αναγκαία σε κάθε πνευματική άσκησι των αρετών, ας γίνωνται κυρίως για εκείνη την αρετή, στην οποία τότε θέλουμε να γυμναστούμε· αλλά και όσες αφορμές και αιτίες συναντήσουμε εκείνη την ημέρα, και αν είναι διαφορετικές μεταξύ τους, όμως όλες πρέπει να τις μεταχειριζώμαστε, όσο το δυνατόν, στην απόκτησι της αρετής εκείνης, που επιθυμούμε (βλέπε στο μ΄ κεφάλαιο).

Κατά αυτό τον τρόπο δεν πρέπει να φροντίζουμε, στο να συνηθίσουμε να κάνουμε τις ενάρετες πράξεις, εσωτερικές και εξωτερικές, και με τόση πολλή προθυμία και ευκολία, με όση προθυμία και ευκολία κάναμε πριν και τις αντίθετες κακίες τους ή καλύτερα, με όση ευκολία γίνονται και οι φυσικές επιθυμίες της καρδιάς μας· με άλλα λόγια τόση συνήθεια πρέπει να αποκτήσουμε στις αρετές, που να μας γίνωνται σαν φυσικές. Και όσο μεγαλύτερες δυσκολίες συναντάμε σ αυτές (όπως είπαμε παραπάνω), τόσο οι δυσκολίες αυτές, γρηγορώτερα και βαθύτερα, θα βάλουν και θα φυτέψουν την καλή συνήθεια στην ψυχή μας.

Τα κατάλληλα ρητά της θείας Γραφής, όταν λέγωνται από μας, με την φωνή ή και με τον νού, έχουν θαυμαστή δύναμι, για να βοηθήσουν στην εκγύμνασι της ζητούμενης αρετής· γιατί λέγει ο Σολομών· «Τι θα τηρήσης, τέκνο; Τα λόγια του Θεού» (Παρ. 31,2). Γι αυτό, ας έχουμε πρόχειρα πολλά ρητά για την αρετή που εξασκούμαστε, τα οποία ας γίνωνται πράξι και ας λέγωνται όλη την ημέρα και μάλιστα, όταν τύχη το αντίθετο πάθος της αρετής εκείνης να μας πολεμήσει.

Γιά παράδειγμα· αν ασχολούμαστε με την απόκτησι της υπομονής, μπορούμε να πούμε τα παρακάτω ρητά και άλλα παρόμοια· «Μακρόθυμος ανήρ, πολύς εν φρονήσει» (Παρ. 14,31). «Η υπομονή των φτωχών δεν θα εξαφανισθή» (Ψαλμ. 9,19). «Αλοίμονο σε όσους έχασαν την υπομονή» (Σειρ. 2,15). «Ο μακρόθυμος είναι ανώτερος από τον ισχυρό. Και όποιος συγκρατεί την οργή του, ανώτερος από εκείνον που κυριεύει μία πόλι» (Παρ. 10,32). «Μέ την υπομονή σας θα σώσετε τις ψυχές σας» (Λουκ. 21,19). «Μέ την υπομονή διανύουμε τον αγώνα που έχουμε μπροστά μας» (Εβρ. 12,1). «Να, καλοτυχίζουμε όσους δείχνουν υπομονή» (Ιάκωβος 5,11). «Μακάριος όποιος δέχεται με υπομονή τις δοκιμασίες» (Ιάκ. 1,12). «Η υπομονή σας πρέπει να κρατήση ως το τέλος» (Ιάκ. 1,4). «Έχετε ανάγκη από υπομονή» (Εβρ. 10,36). Ομοίως μπορούμε να πούμε και αυτές τις μικρές προσευχές· «Ω Θεέ μου, πότε θα οπλισθή η καρδία μου με το όχημα της υπομονής;» «Πότε θα περάσω κάθε δοκιμασία με αναπαυμένη καρδιά, για να δώσω χαρά στο Θεό μου;» «Ω πολυαγαπητές μου δοκιμασίες, που με κάνατε όμοιο με τον Κύριό μου Ιησού, που υπόφερε για μένα; Ω Ιησού, μόνη ζωή της ψυχής μου, άραγε θα ζήσω ποτέ εγώ αναπαυμένος μέσα στα χίλια βάσανα για τη δική σου δόξα;» «Μακάριος εγώ, αν και στο μέσο της φωτιάς των θλίψεων ανάψω από επιθυμία, να υποφέρω μεγαλύτερα βάσανα!»

Αυτές τις μικρές προσευχές θα χρησιμοποιήσουμε, για να προκόψουμε στις αρετές και άλλες ακόμη κατάλληλες για κάθε αρετή, που γυμναζόμαστε, όσες θα μας εμπνεύση το πνεύμα της ευλάβειας. Οι μικρές αυτές προσευχές αποκαλούνται ακοντιστικές και σαϊτευτικές, γιατί είναι σαν ακόντια, δηλαδή κοντάρια και βέλη που κονταρεύουν και σαϊτεύουν στον ουρανό και έχουν μεγάλη δύναμι για να μας ξεσηκώσουν στην αρετή και να φθάσουν ως τα αυτιά του Θεού, αν και συνοδεύωνται από δυό πράγματα, σαν από δυό φτερά· το ένα είναι, η αληθινή γνώσις της χαράς του Θεού μας, την οποία αυτός λαμβάνει για την εκγύμνασι, που εμείς κάνουμε στις αρετές, το άλλο είναι μία θερμή και διάπυρη επιθυμία, να τις αποκτήσουμε, για να αρέσουμε στην θεία του μεγαλειότητα (75).

Ότι πρέπει να προχωρούμε με φροντίδα και επιμέλεια παντοτινή στην άσκησι της αρετής. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΖ΄

Ανάμεσα σε εκείνα που είναι αναγκαία και συμβάλλουν στην απόκτησι των αρετών, εκτός από όσα είπα με παραπάνω, είναι και το εξής· δηλαδή το να πηγαίνουμε πάντα μπροστά, αν θέλουμε να φθάσουμε στο σκοπό, που εμείς εδώ θέλουμε. Γιατί αλλιώς, αν μόνο σταματήσουμε, γυρίζουμε προς τα πίσω· ότι, όταν παύσουμε από τις ενάρετες πράξεις, αναγκαστικά συμβαίνει, μέσα από βίαιες κλίσεις της αισθητικής διαθέσεως και των άλλων πραγμάτων, που μας παρακινούν εξωτερικά, συμβαίνει, λέω, να γεννιούνται σε μας πολλά πάθη άτακτα, τα οποία διαφθείρουν τις αρετές ή τουλάχιστον τις λιγοστεύουν και έτσι μας στερούν από πολλές χάρες, που μπορούσαμε προοδεύοντας, να πετύχουμε από τον Θεό.

Γι αυτό ο πνευματικός δρόμος, είναι διαφορετικός από την πορεία, που κάνει ο οδοιπόρος της γης. Γιατί στην μεν γήϊνη πορεία, αν σταματήση ο οδοιπόρος, δεν χάνει τίποτε από την πορεία που έχει διανύσει· στην πνευματική όμως πορεία, αν σταματήση ο οδοιπόρος της αρετής, χάνει και όσες αρετές απόκτησε προηγουμένως· και ακόμη η μεν κούρασι του οδοιπόρου αυξάνει, όσο περισσότερο θα περπατήση, στον πνευματικό όμως δρόμο, όσο περισσότερο περπατεί κάποιος μπρός, τόσο αποκτά πάντα μεγαλύτερη εξουσία και δύναμι.

Γιατί με την ενάρετη άσκησι, το μεν κατώτερο μέρος, δηλαδή το σώμα, που με τον πολεμό του έκανε σκληρό και κοπιαστικό τον δρόμον της αρετής, αδυνατίζει πάντα περισσότερο, το δε ανώτερο μέρος, στο οποίο μένει η αρετή, δηλαδή η ψυχή, στηρίζεται και δυναμώνει πάντα περισσότερο. Οπότε, όσο προοδεύουμε στο καλό και στην αρετή, τόσο μικραίνει η δοκιμασία εκείνη που αισθανόμαστε στην αρχή της αρετής· και ακόμη, και κάποια απόκρυφη γλυκύτητα (η οποία προέρχεται από τον Θεό), ενώνεται μαζί μας και γίνεται κάθε ώρα μεγαλύτερη. Και έτσι πορευόμενοι πάντα με περισσότερη ευκολία και δύναμι, από αρετή σε αρετή, φθάνουμε τελευταία στην κορυφή του όρους, εκεί που η ψυχή γίνεται τέλεια και ενεργεί μετά από αυτά κάθε καλό, όχι με αηδία, αλλά με ιδιαίτερη χαρά και ευφροσύνη. Γιατί αφού νίκησε και δάμασε τα πάθη και υπέταξε όλη την κτίσι δια μέσου της υποταγής του σώματός της, ζη ευτυχισμένη μέσα στον Θεό· και εκεί κοπιάζοντας ευχάριστα, δέχεται ανάπαυσι.

Έχοντας υποχρέωσι να αγωνιζώμαστε πάντα τον αγώνα των αρετών, δεν πρέπει να αποφεύγουμε εκείνα, που μας γίνονται αφορμές για να τα αποκτήσουμε. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΗ΄

Εάν θέλης να περπατάς πάντα μπροστά στο δρόμο των αρετών χωρίς να σταματήσης, πρέπει να προσέχης καλά, να μην αφήσης να φύγη από τα χέρια σου, εκείνο που μπορεί να γίνη αφορμή για να αποκτήσης την αρετή. Οπότε, κακώς σκέφτονται εκείνοι που αποφεύγουν, όσο μπορούν τα αντίθετα εκείνα, που μπορούν να τους βοηθήσουν στην απόκτησι της αρετής· για παράδειγμα· επιθυμείς να αποκτήσης την συνήθεια της υπομονής; Δεν είναι καλό να αποφεύγης εκείνες τις υποθέσεις και εκείνες τις πράξεις και τους λογισμούς, που σε παρακινούν στην ανυπομονησία· και γι αυτό δεν πρέπει να απέχεις από κάποιες πράξεις που σου είναι ενοχλητικές. Αλλά συναναστρεφόμενος και συνομιλώντας με όποιον και αν είναι, που να προκαλή αηδία και θλίψι, να έχης πάντα ετοιμασμένη και πρόθυμη την θέλησί σου, να υποφέρης κάθε τι το αηδιαστικό και ανόρεκτο που μπορεί να συμβή. Γιατί αν κάνης διαφορετικά, δεν θα συνηθίσης ποτέ στην υπομονή.

Έτσι παρομοίως πρέπει να κάνης σε όποια πράξι σου προξενεί αηδία ή από μόνη της ή εξ αιτίας εκείνου που σε παρακίνησε σ αυτή ή και εξ αιτίας εκείνου, που σε εμποδίζει από την άλλη, που σου αρέσει περισσότερο· δηλαδή, πρέπει να μεταχειρισθής και να ακολουθήσης την πράξι και το έργο εκείνο και που σε συγχύζει και σε ενοχλεί και μπορούσες να αναπαυθής, αν το αφήσης. Γιατί έτσι δεν μπορείς να μάθης ποτέ να υποφέρης· αλλά ούτε μπορεί να είναι ποτέ αληθινή ανάπαυσις αυτή που ζητάς, όταν δεν προέρχεται από ψυχή καθαρή από το πάθος της φιλαυτίας και στολισμένη από αρετή.

Το ίδιο σου λέω να κάνης και για εκείνους τους λογισμούς, που μερικές φορές ενοχλούν και συγχύζουν το νού σου. Αυτούς δεν πρέπει να τους αποβάλης μόνος σου· επειδή, με την δοκιμασία που σου δίνουν, σε κάνουν συγχρόνως να συνηθίζης να υπομένης τα αντίθετα. Και όποιος σου λέγει αντίθετα από αυτά, σε συβουλεύει να αποφεύγης καλύτερα την προσωρινή δοκιμασία που αισθάνεσαι, παρά να ακολουθής την αληθινή αρετή, που επιθυμείς.

Είναι βέβαια αληθινό, ότι ο αρχάριος στρατιώτης πρέπει να παλεύη αντίθετα με τις εχθρικές αφορμές που είπαμε, με προσοχή και επιδεξιότητα· και άλλοτε να τις πολεμάει, άλλοτε να τις καταφρονή και να τις αφίνη, ανάλογα με την περισσότερη ή λιγότερη πρόοδο και δύναμι που αποκτά στην αρετή. Αλλά, δεν πρέπει γι αυτό να γυρνάη εντελώς τους ώμους του και να οπισθοχωρή, σε σημείο που να εγκαταλείπη κάθε αφορμή εναντιότητος που θα του συνέβαινε. Γιατί, αν και κατά το παρελθόν θέλαμε να γλυτώσουμε από τον κίνδυνο του ξεπεσμού μέσα από αυτή τη φυγή, όμως, στο μέλλον θα κινδυνεύσουμε περισσότερο να νικηθούμε από τα χτυπήματα και τις προσβολές της ανυπομονησίας, αφού δεν θα είμαστε από πριν εξοπλισμένοι με την χρήση της αντίθετης αρετής, δηλαδή της υπομονής. Όμως, αυτοί οι συλλογισμοί, δεν έχουν τόπο στα σαρκικά πάθη, όπως είπαμε παραπάνω κατά μέρος γι αυτά. Επειδή τα αίτια αυτών, πάντα και με τε­λειότητα πρέπει να τα αποφεύγουμε.

Του Αγίου Νικοδήμου – Από τον Αόρατο Πόλεμο